Fyodor Mihayloviç Dostoyevski (1821- 1881) Hayatı ve Eserleri

Dostoyevski bir doktorun oğlu olarak 1821 yılında Moskova’da doğdu. Çocukluğunu Moskova’daki Marya Hastanesi’ nin bir lojmanında, zorba ve çoğu zaman sarhoş bir babayla hasta bir anne arasında geçirdi. Çok geçmeden annesi ölünce, Katı disiplinli  Petersburg Mühendis Okulu’na gönderildi. Sinirli, aşırı duyarlı bir yaradılışı olan Dostoyevski ( o sıralar kendisine takılan adla, ” Ateş Fedya”), Petersburg’da kitap okuyarak, bir köşeye çekilip düşlere dalarak ya da kardeşi Mihail ile sohbet ederek gerçeklerden kaçmaya çalışırdı. Babasının 1839 yılında aniden öldüğünü burada öğrendi. Babasının ölümü şüpheli bir ölümdür. Yanında çalıştırdığı köylüler tarafından öldürüldüğü öldürüldüğü söylenir. Babasının ölümünü istediği düşüncesi, Dostoyevski’nin  yakasını hiç bırakmadığından onu bunalıma sürükler. Bazılarına göre ilk sara nöbetini de bu suçluluk duygusu neden olmuştur.. Freud ve bir çok  psikanalizci, babaya duyulan bu nefretine ve bunu izleyen suçluluk kompleksine dayanarak, Dostoyevski’nin hastalığının sinirsel kökenli olduğu sonucunu çıkardı. Oysa bu yorum, yazarın nöbetler sırasında gösterdiği  o zihin açıklığını, o “dokuz canlılığı” göz ardı etmek demektir. Sara, Dostoyevski için,  gerçekte  ” istenç dışı ama ayrıcalıklı bir deneyim “, büyülten bir ayna olmuştur.

Dostoyevski zayıf sinirli, duygusal, bir anda coşkudan çökkünlüğe geçen bir kimseydi. Gogol etkileri taşıyan ilk romanı “İnsancıklar“, Belinski’ nin övgülerini kazanıp yazarına ün sağladığında coşkuya kapılan Dostoyevski, daha sonraki yapıtları “Öteki (1846)” ve ” Ev Sahibesi(1847)” aynı eleştirmenin alaylarına hedef olunca ruhsal çöküntüye düştü, derdinden hasta oldu. Kendisini dengesizliğe kadar sürükleyen gerilimlerde kurtulmayı bilen ve dış dünyadan kopan benliğinin parçalanışını kendisi çözümleyen yazarın yapıtındaki en zengin ruhbilim temalardan biri bu çift kişiliklilik, ikizler – benzerler temasıdır.

Dostoyevski 1848’de “Beyaz Geceler” ile “Bir yufka yürekli” ‘yi yayımladı. Bu yapıtlarının da beğenilmemesi gururunu incitti. Petraşevski’ nin  çevresinde toplanan genç suikastçılara katıldı, onlarla birlikte tutuklandı ve ölüm cezasına çarptırıldı (Aralık 1849). Canlarının bağışlandığı, cezanın infazına bir kaç dakika kala bildirildi. Dostoyevski’nin cezası, hafifletilerek Sibirya’da dört yıl kürek  cezasına çevrildi. Tüm maddi ve manevi yoksunluklara  ve sara nöbetlerine karşın bu korkunç yıllar, Dostoyevski’nin İncil’i ve mahkumlardaki gönül zenginliğini yani sert kabuğunun içindeki altını keşfetmesini sağladı. Dört yıllık kürek cezasının ardından  Semipalatinsk’ te zorunlu ikamete mahkum edilen Dostoyevski, yoksul ve veremli genç dul Marya Dmitriyevna İsayeva’ ya acıyarak evlendi. 1859 ‘da Petersburg’a dönmesine izin verildi. “Ezilmiş ve aşağılanmışlar  (1861), ve ” Ölü bir evden Hatıralar(1862) ile kendini yeniden kabul ettirdi. Kardeşi ve N.N. Strahov ile birlikte önce Vremja (Zaman), sonra da Epoha (Dönem) adlı dergileri kurdu ve yönetti. bu dergilerde, Batı karşıtı Slavcı düşüncelerini savunduğu tartışma yazıları yayımlandı.

Büyük “metafizik” romanlarının ilki ve tüm yapıtlarının anahtarı olan “Yeraltından Notlar 1864’te yayımlandı.  “Suç ve Ceza (1866),  “Kumarbaz (1867)”, “Budala (1868), “Ebedi Koca (1870), “Cinler (1872)” gibi başyapıtlar birbirini izledi. Alacaklıları tarafından sıkıştırılan yazar, daha tamamlanmadan yapıtlarını yayımcıya satıyordu. Daha hızlı çalışabilmek için sekreter olarak tuttuğu 20 yaşındaki Anna Grigoriyevna Snitkina ile ilk karısının ölümünden üç yıl sonra, 1867 yılında evlendi.Para peşinde koşması bitmek bilmedi. Kumar tutkusu Dostoyevski, borç aldı ödedi; sonunda karısıyla ülkesinden ayrılarak Avrupa’nın kumarhanelerini dolaşmaya başladı. Bir kızı oldu ama öldü. Bu ölüm Dostoyevski’yi delilğin eşiğine kadar sürükledi. 1875’ te “Delikanlı” , 1876’da “Bir Yazarın Günlüğü ve 1879-80 yıllarında “Karamazov Kardeşler” yayımlandı. Son romanının, bir bölümünü oluşturacağı “Bir Büyük Günahkârın Yaşamı” adlı büyük çaplı tasarısını gerçekleştirmeden 18881’de Petersburg’da öldü. Dostoyevski Gelmiş geçmiş en büyük romancılardan birisidir.

Kaynak :Yer Altından Notlar kitabı -İletişim Dünya klasikleri baskısı.